Nie bądź botem. Włącz myślenie!

Internet zagwarantował nam nieograniczony i przeważnie darmowy dostęp do informacji. Media społecznościowe umożliwiają odbiorcom wiadomości stanie się również ich twórcami. Przez długi czas ta swoboda była kojarzona głównie z wolnością słowa w formie najbliższej ideału oraz ze skróceniem dystansu między źródłem informacji, a odbiorcą. Po co czytać o czymś w gazecie, skoro można obejrzeć video nagrane przez uczestnika wydarzenia i wrzucone na Facebooka? Niestety taki model mediów ma ciemną stronę. Fake news - słowo klucz w debacie o Internecie. Co to jest? Informacja nieprawdziwa lub taka, która wprowadza odbiorcę w błąd poprzez brak kontekstu lub manipulację faktów. Tzw. fake newsy są wynikiem nieograniczonej wolności w Internecie i stanowią poważny problem dla społeczeństwa.

Stowarzyszenie Demagog, które jest pierwszą w Polsce organizacją fact-checkingową (czyli weryfikującą prawdziwość treści) zorganizowało akcję o nazwie "Nie bądź botem. Włącz myślenie!". Celem tej inicjatywy jest uświadomienie ludziom istnienia nieprawdziwych informacji i nauczenie ich rozpoznawania ich. Czyli krótko mówiąc - krytycznego myślenia. Z raportu “Krytyczny umysł" przeprowadzonego przez Demagoga wynika, że 20% młodych ludzi nie kwestionuje rzetelności informacji znalezionych w sieci. Z raportu NASK pt. “Bezpieczne wybory" dowiadujemy się, że najczęściej zaufanie do treści internetowych mają mężczyźni w wieku 50-64 lata. Jak widać, problem dotyczy nas wszystkich.

W ramach kampanii przygotowano stronę internetową, na której można poprosić o zweryfikowanie, czy dana informacja jest fake newsem. Nagrano też 3 rozmowy z ambasadorami akcji: Kasią Gandor (popularyzatorka nauki na YouTube), Marcinem Napiórkowskim (badacz), Olą i Piotrem Stanisławskimi (twórcy bloga Crazy Nauka), Martinem Stankiewiczem (reżyser, znany przede wszystkim z Youtube) i Joanną Gutral (współtwórczyni portalu Zdrowa Głowa). Wywiady mają nam przybliżyć ideę fake newsów, podpowiedzieć jak sobie z nimi radzić i wskazać dlaczego weryfikacja wiadomości jest istotna.

Poza kampanią społeczną, stowarzyszenie Demagog promuje krytyczne podejście do wiadomości poprzez swoją platformę edukacyjną oraz grę, w której można sprawdzić swoje umiejętności rozpoznawania fake newsów. Na ich portalu pojawiają się analizy i raporty na różne tematy, a także materiały, które analitycy stowarzyszenia sprawdzili pod kątem rzetelności. W tematyce zdrowotnej stowarzyszenie wykonuje syzyfową pracę wskazywania fake newsów na temat koronawirusa i szczepionek na niego. W większości przypadków są to materiały udostępniane na portalach społecznościowych lub w niszowych portalach informacyjnych. Poza ujawnianiem dezinformacji, dziennikarze stowarzyszenia tworzą też materiały informacyjne na aktualne tematy, oparte o dane i statystyki z wiarygodnych źródeł.

W świecie, w którym nie ma już niemal żadnej zewnętrznej kontroli nad treściami publikowanymi w Internecie oraz nie ma też odpowiedzialności za publikowane przez siebie materiały, to na odbiorcę tych treści spada cała odpowiedzialność weryfikacji przyswajanych informacji. Z pewnością warto jest więc nauczyć się jakie mechanizmy psychologiczne na nas oddziałują, jak rozpoznać fałsz lub manipulację i jak się przed nimi bronić. Materiały z kampanii "Nie bądź botem. Włącz myślenie!" są cennym materiałem w tej edukacji.

Joanna Raflesz