Mononukleoza - czym jest i jakie są jej objawy?

Mononukleoza – co to takiego? Jakie są jej przyczyny?

Tak, jak zostało to już wspomniane – mononukleoza jest chorobą zakaźną, wywoływaną głównie przez kontakt z wirusem Epsteina i Barr (skrótowo określanym jako EBV). Warto tutaj dodać, że obok samej mononukleozy zakaźnej, wyróżnia się także tak zwane zespoły mononukleozopodobne, wywoływane przez cytomegalowirusa, ludzki wirus opryszczki, wirus opryszczki pospolitej oraz HIV (szacuje się, że wymienione zakażenia stanowią około 10% rozpoznanych przypadków mononukleozy).

Wirus EBV obecny jest w ślinie osoby zakażonej i przenosi się przez bezpośredni kontakt z tym płynem ustrojowym – zazwyczaj w podczas pocałunków (właśnie dlatego mononukleoza bywa nazywana potocznie chorobą pocałunków), a także przy spożywaniu pokarmów tymi samymi sztućcami, co osoba zakażona. Znacznie rzadziej do transmisji wirusa dochodzi drogą kropelkową (na przykład podczas intensywnego kaszlu w bardzo bliskiej odległości). Z uwagi na codzienną, wielogodzinną obecność w dużych skupiskach ludzi (w placówkach opiekuńczych i oświatowych), mononukleozę najczęściej rozpoznaje się u dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym.

Mononukleoza – objawy i diagnostyka

Okres wylęgania choroby (a więc czas od zakażenia do pojawienia się pierwszych objawów) wynosi od około 30 do 50 dni. Po tym czasie u pacjenta pojawia się gorączka (prawie nie reagująca na leki przeciwgorączkowe i trwająca nawet do kilkunastu dni), a oprócz tego nagły i silny ból gardła ze znacznym powiększeniem węzłów chłonnych (głównie szyjnych). Pozostałe symptomy mononukleozy zakaźnej obejmują przede wszystkim:

• uczucie zmęczenia, senności, rozdrażnienia, ogólne złe samopoczucie;
• uczucie "bólu całego ciała" – w tym bóle mięśniowe, bóle pleców, głowy, ból gałek ocznych;
• objawy przypominające anginę – ból gardła utrudniający połykanie, wysięk i nalot w obrębie migdałków, zaczerwienienie gardła, nieprzyjemny zapach z ust;
• utrzymujący się obrzęk węzłów chłonnych na szyi, niekiedy obejmujący również węzły chłonne pod pachami;
• nieżyt nosa spowodowany zaleganiem gęstej wydzieliny, utrudniającej oddychanie;
• wysypka w postaci plamistej lub grudkowej, czasem przybierającą formę rumienia.

Warto również dodać, że mononukleoza u dzieci może przebiegać z charakterystycznym objawem w postaci opuchlizny powiek.

Diagnostyka mononukleozy obejmuje wywiad lekarski, badanie przedmiotowe (w tym ocenę wyglądu zmian obecnych na ścianach gardła i migdałkach, a także badanie palpacyjne węzłów chłonnych). Z uwagi na ryzyko mylnego rozpoznania (mononukleoza bywa mylona z anginą paciorkowcową, a także z infekcją cytomegalowirusową, retrowirusową, błonicą i innymi schorzeniami) u większości pacjentów konieczne jest wykonanie morfologii krwi z rozmazem (w przebiegu mononukleozy obserwuje się nieprawidłowości w zakresie wyglądu oraz liczby białych krwinek – leukocytów), a także badania aktywności enzymów wątrobowych. W niektórych sytuacjach wykorzystuje się także badania obrazowe (w tym USG, w którym uwidacznia się powiększenie wątroby i/lub śledziony).

Mononukleoza – leczenie i profilaktyka

W większości przypadków, przy standardowym przebiegu choroby, pacjentowi zaleca się odpoczynek, a także odpowiednie nawodnienie i odżywienie organizmu. W razie zaistnienia takiej potrzeby, można zastosować leki przeciwbólowe (najczęściej z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych), a także leki przeciwgorączkowe. W przypadkach powikłanych bakteryjną infekcją gardła lub (rzadziej) zapaleniem płuc, konieczne może być wdrożenie antybiotyku. Mononukleoza z ciężkim przebiegiem i groźnymi dla zdrowia lub życia następstwami (utrudnione oddychanie, pęknięcie śledziony, ciężkie zapalenie wątroby i inne) wymaga hospitalizacji i leczenia szpitalnego.

Niestety, nie ma obecnie szczepionki przeciwko wirusowi Epsteina-Barr. Jedyną, możliwą do praktykowania formą profilaktyki, jest zachowywanie podstawowych zasad higieny osobistej, mających na celu unikanie kontaktu ze śliną osób postronnych.

Źródła:

1. Marczyńska, P. Sawiec, W. Rymer, Mononukleoza zakaźna [w:] Interna – Mały Podręcznik Medycyny Praktycznej online, weryfikacja hasła: 15.07.2024
2. Dr med. E. Duszczyk, Mononukleoza zakaźna [w:] Medycyna Praktyczna, 10.11.2016
3. Ołdak, Mononukleoza zakaźna [w:] Pediatria po Dyplomie 06/2012
4. Dr hab. n. med. D. Rożkiewicz, lek. P. Potocka, prof. dr hab. n. med. E. Ołdak, Podstępna mononukleoza zakaźna [w:] Pediatria po Dyplomie 03/2016
5. Dr hab. n. med. E. Kuchar, Mononukleoza zakaźna u dorosłych [w:] Medycyna Praktyczna, 05.06.2017
6. Paweł Rajewski, Piotr Rajewski, K. Waleśkiewicz-Ogórek, Mononukleoza zakaźna – opis przypadku [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2015, tom 9, nr 4
7. M. Wrembel, T. Jarmoliński, Mononukleoza zakaźna u dzieci – doświadczenia własne [w:] Borgis – Postępy Nauk Medycznych 6/2016