Samorządy zawodowe w systemie ochrony zdrowia

Samorządy zawodowe - kto je tworzy?

Zgodnie z art. 17 Konstytucji RP, samorządy zawodowe reprezentują osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawują pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów dla ochrony interesu publicznego. Przynależność do samorządu zawodowego jest obowiązkowa dla przedstawicieli danego zawodu.

Obecnie w ochronie zdrowia funkcjonują:

• Naczelna Izba Lekarska,
• Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych,
• Naczelna Izba Aptekarska,
• Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych,
• Krajowa Izba Fizjoterapeutów.

Trwają również prace nad ustawą o samorządzie psychologów, co w przyszłości może poszerzyć katalog samorządów zawodowych w ochronie zdrowia.

Zadania i kompetencje samorządów zawodowych

Samorządy zawodowe odpowiadają za:

• opiniowanie projektów przepisów dotyczących rynku ochrony zdrowia w ramach konsultacji społecznych,
• składanie wniosków do Trybunału Konstytucyjnego w sprawach dotyczących zgodności przepisów z Konstytucją,
• wydawanie dokumentów potwierdzających prawo wykonywania zawodu oraz certyfikatów uprawniających do pracy za granicą,
• prowadzenie rejestrów osób uprawnionych do wykonywania zawodu,
• ustanawianie i nadzorowanie przestrzegania kodeksów etyki zawodowej,
• prowadzenie postępowań dyscyplinarnych i egzekwowanie odpowiedzialności zawodowej,
• integrowanie środowiska zawodowego oraz współpracę z towarzystwami naukowymi, uczelniami i jednostkami badawczo-rozwojowymi w kraju i za granicą.

W ostatnich latach samorządy uzyskały dodatkowe kompetencje, m.in. w okresie epidemii, kiedy to decydowały o wydawaniu warunkowych praw wykonywania zawodu lekarza lub lekarza dentysty.

Współczesne wyzwania samorządów zawodowych

Współczesne samorządy zawodowe muszą mierzyć się z dynamicznymi zmianami w ochronie zdrowia. Do najważniejszych wyzwań należą:

• dostosowanie standardów zawodowych do rozwoju nowych technologii, w tym sztucznej inteligencji,
• dbanie o wysoką jakość kształcenia i szkolenia podyplomowego,
• aktywne uczestnictwo w procesie legislacyjnym oraz konsultacjach społecznych,
• działania na rzecz poprawy dobrostanu i przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu wśród kadry medycznej (np. udział w ogólnopolskim badaniu dobrostanu medyków do lipca 2025 roku),
• kształtowanie standardów bezpieczeństwa pacjenta i jakości opieki zdrowotnej,
• współpraca między samorządami zawodowymi, a także z rządem, samorządami terytorialnymi oraz organizacjami pacjenckimi.

Najnowsze zmiany legislacyjne (2024-2025)

Ostatni rok przyniósł szereg istotnych zmian w organizacji i finansowaniu ochrony zdrowia, w których samorządy zawodowe odegrały ważną rolę opiniodawczą i konsultacyjną:

• Nowe zasady finansowania ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS) - od maja 2025 r. finansowanie poradni zależy od udziału wizyt pierwszorazowych, co ma poprawić dostępność do specjalistów.
• Ustawa o Krajowej Sieci Kardiologicznej - wprowadzenie trzystopniowego modelu koordynacji opieki kardiologicznej, mającego poprawić jakość i dostępność leczenia chorób serca.
• Reforma ratownictwa medycznego - zmiany organizacyjne i finansowe w systemie ratownictwa.
• Rozporządzenie w sprawie szczegółowego wykazu czynności zawodowych - precyzyjne określenie zakresu czynności dla poszczególnych zawodów medycznych.
• Zmiany w kolejkach do lekarzy - wprowadzenie odrębnych list oczekujących dla wybranych specjalizacji.

Samorządy zawodowe aktywnie uczestniczyły w konsultacjach tych zmian, zgłaszając własne postulaty i opinie.

Znaczenie samorządów zawodowych dla społeczeństwa

Samorządy zawodowe są fundamentem prawidłowego funkcjonowania państwa prawa i systemu ochrony zdrowia. Zapewniają samodyscyplinę i samokontrolę środowisk zawodowych, dbają o przestrzeganie zasad etyki oraz chronią interes publiczny. Ich rola w kształtowaniu standardów, opiniowaniu prawa oraz integrowaniu środowiska medycznego jest nie do przecenienia.

Współczesne wyzwania wymagają od samorządów zawodowych elastyczności, otwartości na dialog i współpracy oraz aktywnego udziału w procesach legislacyjnych i edukacyjnych. Tylko w ten sposób mogą skutecznie działać na rzecz swoich członków i całego społeczeństwa.

Artykuł uwzględnia stan prawny i organizacyjny na czerwiec 2025 roku oraz najnowsze zmiany legislacyjne i wyzwania stojące przed samorządami zawodowymi w ochronie zdrowia.